Her çocuğun gelişimi kendine has özellikler taşır. Bazı çocuklar diğerlerine göre gelişim evrelerini daha önce tamamlarken, bazıları gecikmeler yaşayabilir. Çocuklar için normal aralıkta sayılan gelişim evreleri genel popülasyonda o basamağın hangi aralıkta yaşandığına göre belirlenmektedir. Dolayısıyla gelişim basamaklarının erken veya geç tamamlanması bize normdan sapmayı gösterir. Bu sapmalar kimi zaman bir soruna işaret ederken kimi zaman normal kabul edilir.
Ne zaman sorun olduğunu düşünmeliyiz?
Dil gelişimi doğum itibariyle başlayarak 6 yaşına kadar devam eder. 0-4 ay aralığındaki bebekler agulamaya ve babıldamaya başlar. 4-6 ay aralığında tek heceleri söylemeye başlayan bebeklerin heceleri çıkarma süreçleri 8 aya kadar uzayabilir. 8-10 ay aralığında bebekler kendilerine özgü bir dil geliştirmeye başlar. 10-12 ay aralığında spesifik olmayan anne- baba kelimeleri çıkmaya başlarken, 12-14. aylarda insan seslerini taklit etme ve spesifik olarak anne-baba kelimeleri çıkmaya başlar. 15. Aya kadar anne-baba haricinde iki sözcük daha kullanılır, 20. aya kadar ise bu kelime sayısının 4’e çıkması beklenir. Bebekler 18. ay itibariyle 2 kelimeyi bir araya getirmeye başlar (50 civarı kelime dağarcığı), 2-2.5 yaş aralığında ise birkaç kelime içeren cümleler kurmalarını bekleriz (200 civarı kelime dağarcığı). 3 yaşlarında ise daha kompleks cümleler kuracak duruma gelirler ve tek heceli kelimelerin yanı sıra iki heceli kelimeleri de kullanmaya başlarlar. 5-6 yaş aralığındaki çocuklar artık yetişkin tipi konuşmaya geçer, kelime hazneleri oldukça gelişmiştir ve 4-8 kelimelik cümleler kurabilirler.
Bu dönemler her çocuk için özeldir. Bazı bebek ve çocuklarda 1-2 ay gecikme veya erken gelişim görülebilir. Özellikle 1-2 ayı aşmış gecikmelerde ailelerin konu ile ilgili bir uzmana danışmasında fayda vardır.
Çocuklarda geç konuşma nedenleri nelerdir?
- Öncelikle bebeğin ya da çocuğun ses alımı ve ağız gelişimi ilgili bir problem olup olmadığından emin olunmalıdır. Bu sebeple konuşma gecikmesi bulunan bebek veya çocukların konunun uzmanları tarafından muayene edilmesi ilk adımdır.
- Yetersiz uyarım, yetersiz beslenme, maruz kalınan ekran süresi ve bakım verende depresyon bebek ve çocuklarda konuşma gecikmesi ya da sınırlı kelime dağarcığına sebep olabilmektedir.
- Konuşma gecikmesinde en sık rastlanılan olgu özgül dil bozukluğudur. Özgül dil bozukluğu akranlarına göre dil gelişiminde yetersizlik şeklinde tanımlanır. Erkek çocuklarında kız çocuklarına göre 3 kat daha fazla görülür ve genetik geçiş gösterir.
- Serebral palsi veya otizm spektrum bozukluğu gibi bozukluklarda konuşma gecikmesi/yokluğu görülmektedir. Özellikle otizm spektrum bozukluklarında erken tanının hayati önem taşıması sebebiyle ailelerin konuşma gecikmeleri konusunda dikkatli olması önemlidir.
- Selektif mutizm çocuğun bazı kişilerle, bazı ortamlarda ya da sadece bazı dillerde konuşması şeklinde kendini gösteren bir patolojidir (Evden sadece 1-2 kişiyle konuşma, okulda sadece 1-2 arkadaşıyla ya da öğretmeniyle konuşma gibi). Selektif mutizmde de davranış kalıbının yerleşmemesi adına erken müdahalenin önemi büyüktür.
- Çift dilli çocuklarda da konuşma ve dilin öğrenilmesinde gecikmeler yaşanabilmektedir.
Tedavi ve evde yapılabilecekler
Konuşma gecikmesinde veya yokluğunda tedavi çocuğun aldığı tanıya göre değişkenlik göstermektedir. Bu nedenle çocuğun alanında uzman kişiler tarafından değerlendirilerek doğru tanı ile tedaviye başlanması büyük önem arz eder. Özellikle bazı bozukluklarda erken müdahalenin önemi unutulmamalıdır.
- Çocuğunuzla doğumdan itibaren her gün konuşun, agulamalarına ve babıldamalarına cevap verin.
- Nesnelerin isimlerini tekrar tekrar söyleyin(Bu bir elma, bu bir ağaç vb.). Yaş grubuna uygun hikâyeler okuyun ve şarkılar söyleyin.
- Onlarla birebir oynayın ve sizi yönlendirmelerine izin verin.
- Konuşmaya zorlamayın, konuşmaması ile ilgili geribildirim almasını önleyin.
- Çocuğunuzu yaşıtları ile bir araya getirin.
- Ekrana bakma süresini (tv, telefon, tablet) olabildiğince kısıtlayın. Özellikle 3 yaşından önce ekrana maruz kalmasını önleyin.
- Her çocuğun gelişim sürecinin kendine özel olduğunu unutmamanın yanı sıra yaşıtlarına göre gelişiminde farklılık olduğunu sezdiğinizde konunun uzmanlarına başvurun.
Kaynakça
McLaughlin, M. R. (2011). Speech and language delay in children. American family physician, 83(10), 1183-1188.
Sharp, H. M., & Hillenbrand, K. (2008). Speech and language development and disorders in children. Pediatric Clinics of North America, 55(5), 1159-1173.
Klinik Psikolog Eda Yardımcı
