Menü
Hem zihinsel işlevde bulunma hem de pek çok günlük kavramsal, sosyal ve pratik becerileri içeren uyumsal davranışlarda önemli ölçüde sınırlılıklarla tarif edilen ve 18 yaşından önce ortaya çıkan bir yetersizliktir, “zihinsel işlevlerde bulunma ve kavramsal, sosyal ve pratik uyumsal becerilerde kendini gösteren uyumsal davranışların her ikisinde anlamlı sınırlılıklar olarak karakterize edilen bir yetersizliktir.”
Zihinsel yetersizlik (ZY), zekâ işlevlerinin belirgin bir biçimde ortalamanın altında olması, uyumsal davranışlarda bozulmalar olması ve bunların gelişim döneminde ortaya çıkması şeklinde tanımlanmaktadır. DSM-V ile birlikte çocukta ZY tanısı konulması için hem zihinsel alanda hem de uyum becerilerinde anlamlı bir bozulmanın olması gerekliliği olduğu için, bu çocuklarda çok yönlü değerlendirme yapılmalıdır.
Uyum becerileri/davranışları, bu konuda geliştirilmiş çeşitli ölçekler, psikometrik testler ve klinik görüşmelerde aileden ve okuldan elde edilen bilgiler kapsamında ele alınmakta veya değerlendirilmektedir. Uyum davranışları değerlendirilirken, kavramsal beceriler (ör; dil, para ve zaman kullanımı), sosyal beceriler (ör; kişilerarası ilişkiler, sosyal problem çözme becerisi) ve pratik beceriler (ör; günlük yaşam etkinlikleri) olmak üzere üç alan göz önünde bulundurulmalıdır.
Zihinsel yetersizliğin oluşmasında doğum öncesi, doğum anı ve doğum sonrası oldukça önemlidir.
Genetik aktarım en etkili etmendir. Annenin gebelikteki fiziksel hali, geçirdiği rahatsızlıklar, metabolizmaya bağlı bozukluklar ve enfeksiyonlar oldukça önemlidir. Annenin beslenme düzenine, uyku düzenine, alkol ve madde kullanımına bağlı olarak görülme sıklığı değişmektedir.
Doğum sırasında yaşanan komplikasyonlar, düşük doğum kilosu, doğumda yaşanan enfeksiyonlar çocukta görülen zihinsel yetersizliği etkilemektedir.
Yeterli besin alınmaması, uyaran eksikliği, doğum sonrası enfeksiyonları ve travmalar zihinsel yetersizliği etkileyen durumlardır.
Zihinsel işlevler ile kavramsal, sosyal ve pratik uyum becerilerinde hafif düzeydeki yetersizliği nedeniyle özel eğitim ve destek eğitim hizmetlerine sınırlı düzeyde ihtiyaç duyan bireyi ifade etmektedir.
Bireyin, temel okuma yazma ve sayma becerilerini kazanmasında ortaya çıkan gecikme durumudur.
Zihinsel işlevler ile kavramsal, sosyal ve pratik uyum becerilerindeki sınırlılık nedeniyle temel akademik, günlük yaşam ve iş becerilerinin kazanılmasında özel eğitim ile destek eğitim hizmetlerine yoğun şekilde ihtiyaç duyan bireyi ifade etmektedir. Bireyin gecikmeli bir konuşma ve dil gelişimi, sosyal duygusal ve davranış problemleri ile temel okuma yazma ve sayma becerilerinin kazanmasında ortaya çıkan gecikme durumudur.
Zihinsel işlevler ile kavramsal, sosyal ve pratik uyum becerilerindeki eksiklikleri nedeniyle öz bakım becerilerinin öğretimi de dahil olmak üzere yaşam boyu süren, yaşamın her alanında tutarlı ve yoğun özel eğitim ve destek eğitim hizmetine ihtiyacı olan bireyi ifade etmektedir.
Bireyin ciddi şekilde konuşma ve dil gelişimi güçlüğü, sosyal, duygusal veya davranış problemleri ile temel öz bakım becerilerini öğrenmesinde ortaya çıkan gecikme durumudur.
Ciddi biçimde zihinsel ve birden fazla yetersizlik nedeniyle bireyin eğitim-öğretim hizmetlerinden yararlanamama durumudur. Devamlı yardıma ve bakıma ihtiyaç duyarlar.
İlaca bağlı bir tedavi yöntemi yoktur. Yaşa bağlı olarak farklı çalışmalar ile çocuğun yaşıtları seviyesinde beceriler elde etmesi desteklenir.
Özel eğitim merkezlerinde alınan eğitimler, aile eğitimi, bilişsel davranışsal müdahaleler, uygulamalı davranış analizi (applied behavioral analysis) ile davranış değiştirme teknikleriyle zihinsel becerilerin geliştirilmesi sağlanmaktadır.
Zihinsel yetersizliğin en önemli kısımlarından biri içinde bulunulan toplumun sağlıklı bir yapıya sahip olmasıdır. Bu nedenle gebelikten itibaren annenin sağlıklı olması oldukça etkilidir. Annenin beslenme ve uyku düzeni zihinsel yetersizliğin önüne geçilmesi açısından önemlidir. Gebelikte annenin fiziksel ihtiyaçlarının karşılanması dışında psikolojik iyilik halinde oluyor olması da bir diğer önemli etmendir. Çocuğun doğumundan sonraki süreçten itibaren enfeksiyon ve parazit kaynaklı hastalıklardan korunuyor olması da zihinsel yetersizliğin oluşmasını önlemektedir.
Zihinsel yetersizlik ile birlikte fiziksel sorunlar ve psikiyatrik bozukluklar görülebilir. Görme bozuklukları, işitme kaybı, konuşma ve dil sorunları, epilepsi ve selebral palsi eşlik eden fiziksel sorunlardır.
Zihinsel yetersizliğe eşlik eden psikiyatrik bozukluklar normal zeka düzeyine sahip bireylere oranla 3-6 kez daha fazla olduğu görülmektedir. Otizm spektrum bozuklukları, kendini yaralama ve streotipik davranışlar, duygudurum bozuklukları, anksiyete bozuklukları, psikotik bozukluklar zihinsel yetersizliğe eşlik edebilir.
Çocuk ve Ergen Psikiyatri kliniğimizde zihinsel yetersizlik ve eşlik eden belirtiler ile gelen çocuklar/ergenler ve aileleri ile bir muayene/değerlendirme sürecine girilmektedir. Uzmanlarımız öncelikle çocuğunuzun değerlendirmesini yaparak durumunu-davranışlarını detaylı inceledikten sonra gerekli bulduğu durumlarda ayırıcı durumlar açısından bir takım psikometrik testler isteyebilmektedir. Bunlara ek olarak yapılandırılmış formlar ile ebeveynlerden ve öğretmenlerden bilgi alarak tedavi sürecine başlanmaktadır. Tedavi süreci psikiyatristimiz tarafından gerekli görüldüğü takdirde uygulanan ilaç tedavileri ve özel eğitim yönlendirmelerinden oluşmaktadır. Ayrıca eş tanı durumlarında psikoterapiye yönlendirme olabilmektedir.
Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları, Türkiye Çocuk ve Genç Psikiyatrisi Derneği Yayınları. (2016)
Nörogelişimsel Bozukluklar, Nahit Motavalli Mukaddes, Eyüp Sabri Ercan, Nobel Tıp Kitabevi (2018)
© 2023 Tüm Hakları Saklıdır.